Beynin Check Up’ı Var mıdır?

Teknolojik gelişmeler tıbbi check-up alışkanlığını da kazandırdı. Bedenin check-up’ı yapılıyor, ama beynin ceheck-up’ı yapılmıyor. Acaba beyne check-up uygulanabilir mi?

Check-up bedende herhangi bir sorun olup olmadığını araştırmak amacıyla yapılan sağlık kontrolüdür. Özellikle 90’lı yıllardan sonra tıptaki laboratuar ve araştırma yöntemlerinin gelişmesiyle birlikte check-up alışkanlığı yaygınlaşmaya başladı. Bu birçok hastalığın önceden teşhis edilerek erken müdahale şansını veren bir yöntemdir. İnsan ömrünün uzamasının nedenlerinden birinin de bu check-up uygulaması olduğunu söyleyebiliriz. 

Bugünkü check-up uygulamaları daha çok karın ve göğüs boşluğuna odaklanmış durumda.  Peki, vücud un üçüncü önemli boşluğu kafatası yani beyin yeterince araştırılıyor mu? Bu sorunun cevabı maalesef hayır. Tıp dünyasında beyin check-up’ı kavramı henüz gelişebilmiş değil. Halbuki hayatta en çok kullanılan ve yıpranan organ beyindir. Yazarken, okurken, çizerken, internete girerken, bir problemi çözerken, hesap yaparken, planlarken, organize ederken kullandığımız beyin, strese de en çok maruz kalan organdır. İnsanın en büyük sermayesi olan bu entelektüel hazineyi koruyup kollamak hayati bir öneme sahiptir.

Peki, Beynin Check-Up’I Var Mı?

Çok etkin bir beyin check-up sistemi vardır, ancak yeterince bilinmez ve kullanılmaz. Beyin check-up’ı iki bölümden oluşur. Birinci bölümde nörolojik değerlendirme vardır.  Kas gücü, refleksler ve denge gibi fiziksel değerlendirmeden müteşekkildir. İkincisi nöro-psikiyatrik değerlendirmedir. Biliyoruz ki beynin %90’ı davranışla ilgilidir. Nöropsikiyatrik check-up ‘da işte bu %90’lık dilim değerlendirilir.

Nöropsikiyatrik Check-Up’Ta Neler Var?
 

1. Ruhsal Check-up: Bizim psikolojik olarak adlandırdığımız belirtiler aslında beynin ruhsal performansını gösteren belirtilerdir. Mutlu olabilme, hayattan zevk alabilme, kendini huzurlu ve güvende hissedebilme, motivasyon, ilgi, istek, herhangi bir olaya takılmama, öfke gibi duyguları ve dürtüleri kontrol edebilme birer beyin fonksiyonudur. Dürtü, duygu, düşünce ve davranış örüntüsünden doğan bu işlevlerde bir bozulma olursa psikiyatrik rahatsızlıklar ortaya çıkar. İşte psikiyatristler bu işlevler üzerinden değerlendirmelerini yaparlar. Bir manada kişinin ruhsal performansının ne durumda olduğunu kontrol ederler. Aksi bir durum görürlerse müdahale ederler. 
2. Zihinsel Check-up: Dikkat, konsantrasyon, planlama, programlama, anlama, kavrama, problem çözme, muhakeme etme, bellek, organize olabilme, denetleme gibi fonksiyonlar zihinsel performansı yansıtan fonksiyonlardır. Bunların her biri için çalışan bir beyin alanı ve network’u mevcuttur. Kimyasal veya fiziksel bir nedenle bu alanlarda bir irtibatsızlık veya performans düşüklüğü söz konusu olursa kişinin hayatını yönetebilmesi zorlaşır. Zihinsel performans düşüklüklerinin ruhsal olana göre dezavantajı pek fazla görünür olmamalarıdır. Gizli seyrederler. Bunun için net, kesin ve doğru değerlendirmeler yapabilen ‘Nöropsikolojik testler’ geliştirilmiştir. Bu testler beyin check-up’ı açısından bazen MR’dan bile değerli bilgiler verebilmektedir. Beynin hangi bölgesinin nasıl çalıştığını, hangi zihinsel fonksiyonunun ne düzeyde olduğunu kesin ve doğru olarak ortaya koyarlar.

Kimler Beyin Check-up’ından Geçmeli

• Dikkat problemi yaşayanlar
• Bütün hafif veya orta derecede unutkanlıklar
• İşlerini organize etmede zorlananlar
• Zamanı kullanamayanlar
• Akademik performans düşüklüğü yaşayan öğrenciler
• Ders çalıştığı halde sınavlarda başarılı olamayan öğrenciler
• Dikkat ve konsantrasyon sorunu yaşayan depresyon, panik, takıntı hastaları
• Planlama ve programlamada zorlananlar
• Okuduğunu ve dinlediğini anlamada zorlananlar
• Çok yoğun çalışan iş adamları
• Pilotlar ve uçuş görevlileri
• Uçuş kulesinde ve hava trafiğinde çalışanlar
• 50 yaş üstü bireyler
• Motivasyon ve ilgi sorunu yaşayanlar
• Bir işe başlamayı bir türlü başaramayanlar
• İşinde sebat edemeyenler
• Bir yerde duramayanlar, hemen sıkılanlar
• Aşırı hareketli kişiler
• Sık sık sakarlık yapanlar, kaza ve yaralanma geçirenler
• Eşyalarını sağda solda unutanlar
• Yapacakları işi unutup aksatanlar
• Dalgınlar
• Ocakta sık sık yemek unutan kadınlar
• Muhakemede zorluk yaşayanlar
• Neden sonuç ilişkisini kuramayan çocuklar
• Hayatlarında hep yanlış kararlar alan bireyler
• Şizofreni hastaları

Zihinsel Performans Geliştirilebilir mi?

Gerekli klasik tıbbi müdahalelerin yanında ‘Kognitif Rehabilitasyon’ adını verdiğimiz bilgisayarlı modüller sayesinde zihinsel performansı güçlendirmek mümkün olabilmektedir. Birçok zihinsel performans düşüklüklerinde bu yaklaşımlar son derece etkili olmaktadır.  

DOÇ. DR. ADNAN ÇOBAN

PSİKİYATRİST-PSİKOTERAPİST