Depremde Yaraları Sarmak

Haberlere, olumsuz bilgilere ve üzücü görüntülere uzun süre maruz kalmak örseleyici bir etkiye sahiptir. Hele çocukların olduğu ortamlarda sürekli bir tip haberlerin dönüşü çok daha kaygı yaratıcı bir etkiye sahiptir. O yüzden haberleri aralıklı izlemek ve panik havası yaratan sosyal medya hesaplarından uzak durmak gerekir. Unutmayın depremzede insanlara ya da depremden etkilenmiş yakınlarımıza yardımcı olabilmek için beden ve ruh sağlığımızın yerinde olması gerekir. Bir taraftan elimizden geldiği kadar destek olmalı bir taraftan da kendimizi korumalıyız.

Haber kaynaklarını takip etmeyi bırakın ya da aralıklarla takip edin. Beslenme, uyku, dinlenme gibi ihtiyaçlarınızı düzenli karşılamaya gayret edin. Doktor tarafından takip edilen bir sağlık sorunu var ve ilaç kullanıyor iseniz aksatmayın. Yaşadığınız zorluklarla baş edebilmek için kontrolsüz ilaç, madde ve alkol kullanımından kaçının. Aile ve yakınlarınızla bir arada olmaya, güvendiğiniz insanlarla yaşadıklarınızı, duygu ve düşüncelerinizi paylaşmaya çalışın.

Şikayetleriniz azalmıyor, gündelik yaşamınız olumsuz etkileniyor ve gitgide kötüye gidiyorsanız ruh sağlığı çalışanlarından destek almalısınız.

Sadece çocuklar değil, afet görüntülerinin hiçbir süzgeçten geçirilmeden sosyal medyada paylaşılması, afeti sosyal medyadan takip eden birçok kişinin de travmatize olmasına sebep olabilir.

Bilgisi olmadan görüntüleri paylaşılan afetzede, yaşamının ilerleyen dönemlerinde o görüntülerden rahatsız olabilir ve tekrar tetiklenebilir. Bu gibi afet durumlarında; afetzedelerin dramatize edilmemesi, görüntülerin izinsiz paylaşılmaması önemlidir. Enkazdan çıkarılan insanımızın da bir mahremiyetinin olduğunu unutmamak gerekir. Bu mahremiyete saygı hem ruh sağlığının korunması hem de insan hakları açısından önem arz eder.

Böylesine şiddetli ve yıkıcı bir depremin ruhsal etkileri de çok yıkıcı ve şiddetli olabilmektedir. Maruz kalan her bireyi etkileyen deprem bazı kişileri çok daha derinden etkilemektedir. Birçok yakınını kaybetmiş, acısı büyük, kendine ve başkalarına zarar verecek boyutta etkilenmiş, aşırı korku, kaygı ve endişe yaşayan, aşırı duyarlılık gelişmiş bireylerde psikolojik ilk yardım müdahaleleri vakit geçirmeksizin yapılmalıdır. Ancak deprem sonrası toplumun her bireyinde farklı şiddet ve nitelikte ilk yardıma ihtiyaç duyulabilmektedir. Psikolojik ilk yardım ve müdahaleler depremzedeleri zorlamadan bakım ve destek sağlamak, psikoloji ihtiyaç ve kaygıları tespit etmek, insanların temel gıda, su, bilgi alma gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak, hiçbir zorlayıcı müdahalede bulunmadan kişileri dinlemek, kişilerin rahatlamalarına ve sakinleşmelerine yardımcı olmak, insanların bilgi edinmeleri, hizmetlere ve sosyal desteklere ulaşmalarına yardımcı olmak, onları olası zararlardan korumak gibi hedeflerden oluşur. Bu hedefler gerçekleştirilirken bir taraftan da temel psikolojk ihtiyaçlar belirlenir, ilgili birime yönlendirilir, kişi bilgilendirilir ve stabilizasyonu için çalışılır. Ayrıca depremzedelerin olağan hayatlarına dönmelerine destek olunur ve deprem travmasının uzun dönemde sebebiyet verebileceği olası etkilerden korunur.

Psikolojik ilk yardım sadece uzmanlarca verilmez. Eğitimden geçirilmiş herkes, öğretmen, hemşire, imam, doktor, memur vs. bu desteği verebilir. Psiolojik ilk yardımda amaç kişiyi terapötik müdahalelere maruz bırakmak, tedavi etmeye çalışmak, iyileşmek için zorlamak, akıl vermek, nasihat etmek değildir. Yardım, paylaşım ve destek için depremzedenin yanında olmaktır. Yani insani iletişim ve insan insana etkileşimle kişiyi teskin etme anlayışıdır.

Depremzedeleri ilk günlerde bekleyen psikiyatrik durum akut stres bozukluğudur. Akut Stres Bozukluğunda, yoğun çaresizlik ve korku, keyifsizlik, halsizlik, içe çekilme gibi depresif belirtiler, gün içerisinde deprem görüntülerinin sık sık göz önüne gelmesi (flashback), irkilme, aşırı sinirlilik, ağlama, çığlık atma gibi tepkiler, engellenemez bir şekilde sık sık olayı düşünme, uyku ve iştah problemleri, olayı hatırlatan durum ve uyaranlardan kaçınma, olayla ilgili yineleyen kâbuslar ve bunun yarattığı uyumaya direnç, aşırı uyarılmışlığın yanı sıra genel bir uyuşma, hareketsizlik, dalgınlık, duygusal tepkisizlik ve kayıtsızlık, şiddetli yaşayanlarda bedenin bir bölümüne ya da tamamına karşı yabancılaşma hissi (depersonalizasyon) ya da dış dünyayı gerçek dışıymış gibi algılama (derealizasyon) ve travmatik olayın tamamını ya da önemli bir kısmını hatırlayamama (disosiyatif amnezi) görülebilmektedir. Akut stres reaksiyonu insanlarda hafiften şiddetliye giden bir skalada görülür. Eğer Akur Stres Bozukluğu ilk üç gün boyunca azalmıyor ve bir ayı aşkın bir süredir devam ediyorsa bir TSSB geliştiği düşünülür. Depremin ilk günlerinde mümkün olduğu kadar destekleyici ve paylaşımcı yaklaşmak çoğu zaman akut stres reaksiyonunun şiddetini azaltabilir. Ancak azalmayan depremzedelerde gerekirse psikiyatrik ilaç tedavisi ile müdahale etmek gerekir. Depremin ilk günlerinde psikoterapötik müdahalelerden kaçınıyoruz ancak psikiyatrik tedavi için böyle bir şey söz konusu değildir. Kişiye duygularını bloke etmeden şikayetlerini dayanılabilir bir sınıra çekmek için bir psikiyatr tarafından ilaç desteği verilebilir. Bu dönemde makul bir ilaç desteği stabilizasyona yardımcı olduğu için psikoterapi başlama süresinin de erkene alınmasını sağlayabilir.

Depreme maruz kalan insanların psikolojik dayanıklılığı yüksek olanları belirtileri nispeten hafif düzeyde yaşarlar ve stabil bir şekilde devam edip hiçbir psikiyatrik sorun yaşamadan olayı atlatırlar. Bir kısım depremzede orta şiddette şikayetleri aylarca yaşayıp sonra gittikçe iyileşirler ve depremin etkisinden kurtulurlar. Bazı depremzedelerin şikayetlerinin şiddeti başlangıçta orta derecede iken aylar içerisinde artar ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu gelişir. Bazıları da depremin başından itibaren yüksek şiddette bir ruhsal tepki yaşar, belirti şiddetleri hiç azalmadan devam eder ve kronikleşir. Akabinde de başta TSSB olmak üzere depresyon, alkol ve madde bağımlılığı, panik bozukluğu gibi birçok psikiyatrik bozukluk gelişmiş olur. O yüzden ihtiyaç duyan ve bu psikiyatrik bozuklukların gelişebileceği öngörülen depremzedelere bir an önce önleyici mahiyette psikiyatrik destek planlanmalıdır.

Depremden sonra en sık görülen bozukluklar Akut Stres Bozukluğu ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu’dur (TSSB). Akut Stres Bozukluğu ilk günlerde şiddetli olup 30 gün içinde azalarak kaybolur. Eğer depremin üzerinden 30 gün geçmiş olmasına rağmen şikayetler devam ediyorsa TSSB geliştiği kanaatine varılır.

TSSB çok ciddi ve insanları ömür boyu etki altında bırakabilecek bir psikiyatrik sorundur. Bu bozukluk, travma yaşayan kişinin hayatının her alanını etkileyebilir.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) deprem gibi travmaya maruz kalanların %10 ilâ 15’inde görülebilen bir psikiyatrik bozukluktur. Bu oran depremin şiddetine, depremin etkilediği popülasyonun sosyo-demografik özelliklerine ve maruz kalan kişilerin bireysel hikayelerine (geçmişlerinde travmanın var olup olmaması) bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Örneğin Kahramanmaraş merkezli depremin şimdiye kadar görülen depremlerin en şiddetlilerinden biri oluşu, yarattığı yıkımın ve can kaybının yüksek oluşu, bölgede yaşayan insanların daha önce Van ve Elâzığ depremini yaşamış olmaları, daha önce de Gölcük ve Düzce depreminin yaşanmış olması, Türkiye’nin deprem bölgesi olması gibi etkenler TSSB gelişmesi açısından önemli risk etkenleridir. Bir de buna geçim sıkıntısı, aile ve sosyal destek sorunları, temel ihtiyaçların karşılanamama gibi kişiye özel olumsuz faktörler de eklendiğinde bu risk daha da artmaktadır. O yüzden TSSB’nin ne olduğunun ve nasıl geliştiğinin, gelişmesine yönelik emarelerin ne olduğunun iyi bilinmesi önlem alma ve tedavi açısından son derece önemlidir.